Неацэнныя багацці пад нагамі лепяльчан, а мы часам і не задумваемся пра іх
Неацэнныя багацці ў нас пад нагамі. Што маю на ўвазе? Вядома ж, карысныя выкапнi. Аднак хвалюе іншае: гэтыя запасы не бязмежныя, яны вычарпальныя.
Дарэчы, нашы продкi са старажытных часоў шукалі радовiшчы карысных выкапняў. Як жа сфарміраваліся апошнія? Велiзарны ўплыў на iх утварэнне аказалi кантынентальныя абледзяненнi (iх было не менш за пяць), калi cа Скандынаўскiх гор i iншых паўночных рэгiёнаў ледавiкi прынеслі жвiр, пясок, глiну, валуны. У нашым краі разведана каля дзесяці заляганняў пясчана-жвiровага матэрыялу з агульнымi запасамi 60 мільёнаў кубічных метраў. Размешчаны яны пераважна ва ўсходняй частцы раёна — Бароўскае, Таронкавiцкае, Ляхавiцкае, Луконецкае. У мiзэрнай колькасцi, недастатковай для прамысловай здабычы, ёсць у нашых пясках прымесi каляровых металаў, золата, нават алмазаў. Праўда, колькасць іх настолькі малая, што нават думаць аб арганізацыі здабычы не варта.
Жвiр (гравiй) (1 — 10 мм) здабываецца адкрытым спосабам, выкарыстоўваецца ў дарожным будаўнiцтве ў якасці напаўняльнiка бетону, фiльтра вадкасцяў i iнш. Больш буйныя рэшткі горных парод, абкатаныя i адшлiфаваныя ў вадзе, называем галькай (дыяметр — 1 — 10 см). На Пышнагорскiм, Лукомскiм узвышшах шмат валуноў памерамi больш за 10 см i глыбаў (звыш 1 м).
Сярод асадкавых парод вылучаецца глiна. Больш чым напалову складаецца яна з часцiнак глiнiстых матэрыялаў памерам ад адной сотай да адной тысячнай мiлiметра. Лепельскае i Раўнянскае радовiшчы (з прымессю пяску) з’яўляюцца выдатнай сыравiнай для вырабу цэглы, чарапiцы, дрэнажных труб i iнш. Па ўспамiнах лепельскага краязнаўцы I.Д. Гарбачэўскага, у канцы ХIХ ст. у Лепельскiм павеце iснавала да дзесяці цагельных заводаў. Асаблiвай папулярнасцю карысталіся сярод лепяльчан гаршкi i бытавы посуд. На глыбiнi ад 40 да 100 м, нiжэй асадкавых парод, знаходзяцца вапнякi (добры будаўнiчы матэрыял) i даламiты (з кальцыю i магнiю), якiя могуць быць выкарыстаны для вапнавання кiслых глебаў.
На памяці нашых старажылаў і цагельны завод непадалёк ад горада. У савецкі час тут таксама рабілі чырвоную цэглу. Часам — неблагую. Аднак потым з развалам Савецкага Саюза прадпрыемства прадалі прыватніку і вытворчасць будматэрыялу спынілі.
Тарфяныя радовiшчы — каля 200 — маюць агульныя запасы звыш 90 млн тон. Буйнейшыя з iх — Домжарыцкае, Пастрэжскае, Берашчанскае, Верхавiннае i iншыя. Прымяненне тарфянога брыкету ў якасцi палiва складае важкую канкурэнцыю выкарыстанню нафты i газу. Звыш 10 працэнтаў тэрыторыi Лепельшчыны займаюць балоты, у якiх адбываецца працэс торфаўтварэння. З iмi звязаны i жалезiстыя адкладанні — бурыя балотныя жалезнякi, з якiх раней (да сярэдзiны ХIХ ст.) здабывалi ў нас жалеза. Мяркуецца, што назвы некаторых населеных пунктаў звязаны з гэтым працэсам (напрыклад, вёска Рудня).
На дне некаторых сучасных азёр маюцца цёмнакаляровыя гразепадобныя масы — сапрапелi. У іх звыш 15 працэнтаў арганiчнага рэчыва. Знойдзены яны амаль у палове лепельскiх азёр. Сярэдняя магутнасць залежаў дасягае трох — пяці метраў. Гэтыя донныя адкладанні можна выкарыстоўваць як арганiчнае ўгнаенне, а таксама ў медыцыне, хiмiчнай прамысловасцi. Буйнейшыя радовiшчы сапрапелю — Тэклiцкае, Берашчанскае, Лепельскае, Бобрыцкае.
У краінах з засушлівым, спякотным кліматам на вагу золата цэніцца прэсная пітная вада. На Лепельшчыне сапраўдны “кландайк” яе запасаў. Мiнералiзацыя — менш за адну прамiле (1 г на 1000 г вады). Вада шырока выкарыстоўваецца ў прамысловасцi, сельскай гаспадарцы, на бытавыя патрэбы. У Бароўцы знойдзены мiнеральныя крынiцы.
Рэзка павялiчыўся ўзровень спажывання ў свеце мiнеральнай сыравiны i вады. Кожныя 10 гадоў — у два разы, што вядзе да хуткага вычэрпвання радовiшчаў. Адсюль вынiкае неабходнасць рацыянальнага i эканомнага выкарыстання лепяльчанамi прыродных рэсурсаў. I зусiм не выпадкова яшчэ 26 снежня 2011 года была прынята пастанова Лепельскага райсавета дэпутатаў №114, у якой зацверджаны лiмiты здабычы агульнараспаўсюджаных карысных выкапняў i падземных водаў па нашым раёне на наступны перыяд.
Будзем ашчаднымі пры выкарыстанні нашых прыродных багаццяў!
Iлья ЯНУШ,
краязнавец.
