Партизан маленькая Олечка впервые увидела, когда в лес по ягоды пошли

img_4192 Бывае ў восені цудоўная пара — бабіна лета… Даўней казалі — у першыя некалькі дзён пасля Пакроваў. Зараз — а Бог яго ведае, усё  пераблыталася, усё зыначылася. Ці не цяпер, акурат апошнімі вераснёўскімі дзянькамі, гэтае самае восеньскае лета прыйшло. Вунь павучок заўзята выткаў павуцінку. Вунь туманы сцелюцца густыя і ўжо золкія раніцою, а поўднем нават прыпякае. І радуюцца апошнім цёплым дзянькам кветкі, птушкі, людзі. Сімвалічна, што бабіна лета вянчае дзень пажылых людзей.

У бабулі Вольгі ў кветніку заўсміхаліся бабінаму лету жоўтыя хрызантэмы. Кветкі позняй восені горда паднялі галовы-шары і ў суладдзі з іншым рознаквеццем — пышнымі астрамі, гонкімі флёксамі ды шэрагам незнаёмых мне кветканосаў — аздобілі бабульчын і так утульны дворык, падарылі старой шчодрую восеньскую радасць. Гэта ёй як бонус за яе нястомныя рукі, за сэрца добрае, да ўсіх неабыякавае, якое ўсё б’ецца і б’ецца. Восемдзесят трэці год.
Усё, што можа, усё і робіць сама. Стараецца надта не абцяжарваць сацыяльных работнікаў. Агарод даглядае, з градаў не вылазіць. І памідоркі ў парнічку даспяваюць, і яшчэ нават клубніцы на градцы чырванеюць рамантантныя. А вінаграду начаплялася, дзіва, па сёлетняму невінаграднаму году! Гронкі “Ізабэлы” — як на карцінцы. Дзе рукі дастаюць — усюды ў яе парадачак. Бялізну вунь памыла — вывесіла сушыцца, падлога ўся ў палавічках — прыгожа і чыста. А дзе не змогуць рукі бабульчыны — там як ёсць. Жалезная брамка зачыняецца на болцік. Муж зварыў сямнаццаць гадоў таму засаўку, як адламілася, так і на болціку цяпер. Упадзе — падыме. Хто ж ёй прыварыць! Дзяцей няма. Без мужа адна ўжо амаль два дзесяцігоддзі. Іншы б з маркоты не вылез, а яе ўсё праца ратуе.
Як ні дзіўна, Вольга Андрэеўна добра памятае вайну, хаця ў той час ёй не было і дзесяці. Помніць нават, як перад вайной у лес хадзіць баяліся, бо казалі, што вакол шпіёны шастаюць. Ведама, іх Ветка, вёска на Ушаччыне, стаяла амаль на самым памежжы.
Вайна прыйшла. Маці пялёнкі паласкала ў копанцы ў хмызняку. Раптам бачыць: высока ў небе, на даляглядзе, самалёты б’юцца. Аднаго падбілі — дым пайшоў. Прыбегла дадому, расказала, аднак ніхто не паверыў. Маўчы, маўляў, а то скажуць, што паніку пускаеш. А тут ужо і аб’яўляюць: “Вайна”.
Немцы прыйшлі. Праўда, у вёсцы не затрымаліся, а ў суседніх былі. Яйкі збіралі па хатах, лесніка старастам прызначылі.
Трое “прыпіснікоў” з лесу прыблукалі, папрасіліся на пастой. Аднаго бабуліна свацця прытуліла, другога суседка ўзяла, а трэцяга ніхто браць не хацеў. Ледзьве ўгаварылі адну маладзіцу: саромелася, што людзі скажуць. Пасля, як ужо партызаны паявіліся, кватаранты тыя ў лес сышлі, і толькі адзін, па прозвішчы Мяркулаў, часценька ў вёску наведваўся, па старой памяці.
Партызанаў маленькая Волечка ўпершыню ўбачыла, калі ў лес у ягады пайшлі. Неяк адышлася далей, аж у вялікі бор, бачыць, мужчыны лес рэжуць і носяць. Аказваецца, гэта брыгада “Дубава” лагер будавала. Прыбегла дадому спалоханая і болей туды ні нагой.
Блакада. Памятае, як немцы зямлянкі нашы палілі. Бежанка адна была дзіўная, усё ў Германію хацела, а сын яе чатырнаццацігадовы заўпарціўся, сказаў, што пойдзе ў партызаны. Дык яна немцаў прывяла. І вяскоўцаў пазабіралі. Гналі паперадзе танка, кулямётамі абставілі. Прыгналі ў вёску Мацюшы, пасля — у Лепель. Там доўга трымалі ў лагеры, раз-пораз выганялі, адбіралі патрэбных ім, здаравейшых. Ганялі на працу.
Аднойчы цывільных выпусцілі разам з ваеннапалоннымі. Тут жа двое хлопцаў ваенных перабеглі да іх, растварыліся ў натоўпе. А пасля, калі ўсіх пагналі ў рэчку мыцца, падгаварылі дзяўчат, каб дапамаглі ім перабрацца на другі бераг. Так удалося ўцячы. Фашысты спахапіліся, доўга шукалі, убачылі дзяўчат на тым беразе, ледзьве не пастралялі. Тыя зманілі, што купаліся і не туды вылезлі. Пасля ўвесь бераг калючым дротам абнеслі — ужо не ўцячэш.
Аднак неўзабаве слабейшых, нікуды не вартых, паадпускалі дадому. Праз Пышнагоры дабраліся дахаты. Брата маленькага на руках неслі. А ў хаце — партызаны. Маці потым для іх есці гатавала. Бацьку на прарыве ў нагу параніла, а памёр пасля вайны ад сухотаў.
Памятае Вольга, як вёску бамбілі. Усе сядзелі ў балоце. Марунька, адзін з партызанскіх камандзіраў, схапіў іх з сяброўкай пад паху і вывалак на сухі астравок, пад елку. Пасля ён загінуў, быў пахаваны ў Антонаве, а затым ужо перапахаваны ў Лепелі, на “пятачку”.
Колькі разоў трапляліся яны, малыя, да немцаў. Аднойчы тыя падвялі да лужыны, загадалі жабак лавіць. Праўда, пасля і хлебам пачаставалі. Запалілі адрыну і сказалі, што калі згарыць і не выбухне, вёску паліць не будуць. А там партызаны ўсяго наскладалі — выбухнула. Запалілі вёску, жыхароў трымалі гуртам, пакуль усё не згарэла, затым адпусцілі. Тройчы была вёска і пад бамбёжкаю.
Было, што і на расстрэл везлі, на трох конях — чырвоным, шэрым і чорным. Прывезлі ў лес, трымалі, ды нейкі загад іншы паступіў — і адпусцілі.
Калі чырвоныя прыйшлі, яшчэ доўга па лясах блукалі асобныя фашысты, усе іх вельмі баяліся. І тыя таксама баяліся. Ніхто не хацеў паміраць. Немцы з’елі кабылу і з голаду аблупілі, зварылі Маланчыну кошку.
Пасля вайны Вольга схадзіла чатыры класы ў школу. Толькі чатыры. Вучылася ў Храмёнках. Затым яе да дзядзькі аж у Кастраму ў нянькі адправілі. Вярнулася ў калгас звеннявой. Лён сеялі, даглядалі, апылялі дустам, абівалі валікам. Замуж выйшла ў пяцьдзясят шостым. Праз год сына нарадзіла — маленькім памёр. З’ехалі з мужам у Казахстан. Там другога хлопчыка займела — зноў памёр маленькім. І муж пакінуў.
Вярнулася, працавала ў Лепелі ў шпіталі, у кацельні, затым у сталовай. Пасля ўладкавалася ў КБА швачкай і дваццаць гадоў шыла. Другі раз выйшла замуж, аднак дзяцей ужо не было.
Пасля смерці мужа засталася Вольга Храмянок зусім адна. Лёсу не загадаеш. Адно што толькі і ратуе ад адзіноты — праца, якая была вечнай спадарожніцай яе няпростага і трывожнага жыцця.
Уладзімір МІХНО.
На здымку: Вольга Андрэеўна Храмянок.
Фота аўтара.

Добавить комментарий

Ваш e-mail не будет опубликован.