Адчыняеш дзверы — і трапляеш у мінулае Лепельшчыны

 Адчыняеш дзверы і — правальваешся ў мінулае. Быццам бы машына часу раптам пераносіць цябе ў іншае вымярэнне, у іншую рэальнасць. У паўцемры — так і хочацца сказаць «музейнай паўцемры», бо гэта звычайная адметнасць многіх экспазіцый — нечакана шкляныя вітрыны ўспыхнулі-засвяціліся, спакойная неонавая бель паплыла па пакоі. І ў поўны рост паўстаў… партызан Вялікай Айчыннай вайны. На фоне фрагменту з бярвення зямлянкі, пры поўнай амуніцыі: характэрная вопратка, пераважна такую і насілі народныя мсціўцы, палявая сумка праз плячо, вінтоўка на грудзях… Побач — разгорнуты баявы чырвоны сцяг. Уражвае!

Экспазіцыя школьнага музея ў Слабадзе, прысвечаная перыяду Другой сусветнай вайны, вядома ж, цэнтральная. І гэта зразумела. Нездарма ж ужо доўгія гады юныя пошукаўцы, якія займаюцца ў школьным краязнаўчым гуртку «Нашчадкі», шчыруюць менавіта на гэтай ніве: паходы, экспедыцыі, даследаванні. Колькі сабрана каштоўнага, непаўторнага, эксклюзіўнага матэрыялу — і не лічылі. Вядома толькі, што ўсе экспанаты не змясціліся нават у музеі новага фармату і пакуль што ляжаць у «фондах». Найбольш цікавыя — штаны кавалерыста, падараваныя музею сваякамі Івана Дзёмкі са Сталюг, унікальныя старыя фатаграфіі землякоў, многія з якіх зроблены за ваенным часам, шматлікія нямецкія рэчы побытавага ўжытку і г.д.

Ваенная экспазіцыя цэнтральная, аднак не адзіная. Усяго іх тут чатыры. Вось экспазіцыя археалогіі і нумізматыкі. Каменныя сякеры, якім па чатыры-пяць тысяч гадоў, славутая фібула — старажытнае жаночае ўпрыгожанне, век якога — не меней як паўтары тысячы гадоў, знойдзеная дзецьмі падчас экспедыцыі на беразе Эсы, кераміка, фрагменты жалезнай руды, якія сведчаць пра жыццядзейнасць нашых далёкіх продкаў. У раздзеле нумізматыкі сабраны манеты і грашовыя знакі розных гістарычных перыядаў і эпох.

Экспазіцыя, названая «Гістарычнае мінулае», уключае перыяд з ХVIII па ХХ стагоддзе. Тут прысутнічаюць фотаздымкі. Цікавае фота поўнага Георгіеўскага кавалера Дамініка Канопкі, які нарадзіўся на адным з хутароў ля Велеўшчыны. У музейнай вітрыне захоўваецца і яшчэ адзін не меней унікальны прадмет — дзённік вучня другога класа рэальнага вучылішча. Экспанату роўна сто гадоў. Цікава пабачыць посуд, якім карысталіся ў ХIХ — пачатку ХХ стагоддзя як заможныя людзі, так і “просталюдзіны” (бяднейшыя слаі грамадства). Ёсць звесткі пра рэпрэсаваных. Асобную частку экспазіцыі, якая прысвечана Свядскай царкве, падрыхтавала Ларыса Шабунёва.

І нарэшце — сучаснасць. У гэтай экспазіцыі школьнага музея шырока прадстаўлена лясная гаспадарка, бо ў слабадскім краі знаходзяцца два лясніцтвы — Цярэшчанскае і Слабадское. Тут фотаздымкі былога кіраўні­ка Слабадскога лясніцтва Мікалая Анікея, лесніка Аляксандра Логвіна і іншых. Сабраны матэрыял і пра землякоў-ардэнаносцаў, сярод якіх Герой Сацыялістычнай працы Аляксандра Занько, якая нарадзілася ў Велеўшчыне, былы кіраўнік калгаса “Пражэктар”, а затым старшыня Слабадскога сельсавета Аркадзь Таран, узнагароджаны ордэнам “Знак Пашаны” і медалём “За асваенне цалінных земляў”, механізатар з вёскі Далікі Васіль Мазго, які мае ордэны Працоўнай Славы III ступені і Працоўнага Чырвонага Сцяга. Частка экспазіцыі сучаснага перыяду прысвечана воінам-інтэрнацыяналістам, якія ваявалі ў Афганістане. Такіх на тэрыторыі сельсавета дваццаць два чалавекі.

—  Новы музей у Слабадской школе ствараўся амаль год, — расказвае яго кіраўнік, настаўнік гісторыі і краязнавец Валерый Тухта. — Ранейшая музейная экспазіцыя, якая месцілася ў невялікім пакойчыку, проста не магла змясціць усіх экспанатаў. Кіраўніцтва школы выдзеліла прасторнае памяшканне і ўсяляк падтрымала нас. Сродкі на рамонт будучых музейных плошчаў выдзеліў аддзел адукацыі, спорту і турызму райвыканкама. Штосьці дасталося з фонду, выдзеленага на “Дажынкі” ў мінулым годзе. Часткова выкарысталі заробленае ў школе ў выніку пазабюджэтнай дзейнасці.

“Апусцілі ніжэй” надта высокую навясную столь, атынкавалі сцены, папярэдне зняўшы кафельную плітку. Пафарбавалі плітку на падлозе, якая па колеру зараз болей нагадвае мурожную траву. Таксама цікавы дызайнерскі ход — бо экспанаты ж сабраныя на палях баёў, на бязмежных прасторах краю, гістарычна вядомага як Свядская пушча. Асвятленне і падсветку дапамагло зрабіць СВП “Пражэктар” і электрык з аддзела адукацыі. Устанавілі новыя дзверы. Астатняе майстравалі самі. Валерый Тухта са сваімі юнымі памочнікамі літаральна не вылазілі з музея. Улад Дзёмка і Коля Стэльмах адбівалі плітку. На наступным этапе да рамонту падключыліся Мікіта Баравік, Міша Босы, Яраслаў Тухта, Сяргей Нядбайла. Ды літаральна ўсе старша­класнікі папрацавалі “на музеі”. Пашчыравалі і дарослыя: настаўнікі фізкультуры Уладзімір Сездзін, беларускай мовы і літаратуры Вольга Бабаед, гісторыі Маргарыта Анікей. А потым афармлялі музей. Асабліва давялося павазіцца з манекенам партызана, якога дзеці празвалі дзядзькам Фе­дзем, пакуль рабілі з пап’е-машэ твар і рукі, вацінай набівалі і дротам звязвалі тулава, апраналі…

Дарэчы сказаць, што ў школе паралельна быў абсталяваны і другі музей — этнаграфічны, не меней цікавы і змястоўны. Аднак пра яго гаворка пойдзе наступным разам.

Такім чынам, новы паўнавартасны гістарычны музей у Слабадской школе вырас з невялікай экспазі­цыі і запрацаваў дзякуючы агульным намаганням усяго калектыву, які плённа пашчыраваў. Аднак было б несправядліва не сказаць, што “першую скрыпку” ў гэтай справе сыграў кіраўнік музея і краязнаўчага гуртка Валерый Тухта, чыя нястомная апантаная праца па вывучэнні і даследаванні роднага краю стала трывалай асновай для стварэння школьнага музея ў новым фармаце.

Уладзімір

МІХНО.

 На здымках: у новым школьным музеі ў Слабадзе.

 Фота аўтара.